Maar is het eigenlijk allemaal zo eenvoudig? Kunnen we alles van waarde wel goed meten en staat waarde voor patiënten wel synoniem aan gemiddelde uitkomsten? Wat gaat er verloren als we zo veel energie zetten op meten en registreren? Ik stel me deze ongemakkelijke vragen steeds vaker. Ergens lijkt er iets te knellen.
Allereerst het woord ‘waarde’. Het is een sympathiek woord, maar het is niet altijd duidelijk of het gaat over waarden in morele of economische zin. Waarden in morele zin vormen de basis waarop we zorg leveren, zoals solidariteit, rechtvaardigheid en pluriformiteit. Waarden in economische zin gaan over uitkomsten van een transactie voor consumenten.
Persoonlijk
Ten tweede is de waarde van zorg uitermate persoonlijk en contextafhankelijk. Voor een jonge kankerpatiënt is een hoge vijfjaars overleving de beste uitkomst, maar voor een negentigjarige weduwnaar kan waardig thuis sterven belangrijker zijn. Nadruk op gemiddelde uitkomsten kan deze rechtvaardige verschillen onder druk zetten.
Ten derde gaat het in de zorg niet alleen om dingen goed te doen. Belangrijker is nog om ook om de goede dingen te doen. Het eerste gaat over de kwaliteit van interventies en is te meten met uitkomsten. Het tweede gaat over de kwaliteit van besluitvorming en wordt niet zichtbaar met het meten van uitkomsten. Sterker nog, goede uitkomsten kunnen ook komen door slechte besluitvorming. Te snel ivf aanbieden is overbehandeling, maar gaat wel gepaard met hoge zwangerschapscijfers.
Ten vierde ligt de waarde van zorg ook in het zorgproces zelf en niet alleen in de uitkomst. Er zijn voor zieke mensen heeft waarde op zichzelf, al is de uitkomst door een slechte prognose laag. Enorm belangrijk, maar moeilijk te meten.
Tot slot kan afrekenen op uitkomsten de ruimte voor professionals beperken. Zij zien in de spreekkamer vaak dat zorg van waarde meer is dan wat op afstand wordt gemeten. Ze kunnen daardoor juist gefrustreerd raken en verliezen het eigenaarschap van hun eigen vak. Daarmee gaat veel passie en energie voor verbetering verloren.
Rijker concept
Iedereen wil gaan voor waardevolle zorg. Terecht, maar waarde is een veel rijker concept dan alleen het meten van uitkomsten. We moeten niet doen alsof het simpel is. Laten we voorzichtig zijn met de Angelsaksische trend om af te rekenen en in te kopen op basis van een paar getallen. We moeten de complexiteit van goede zorg niet ontkennen maar juist omarmen als vertrekpunt om samen te leren en te verbeteren. Vooral dan kun je in de praktijk snel resultaten boeken die ertoe doen. “Het wordt pas simpel als je snapt dat het complex is”, zou Cruyff zeggen.
Prachtige stappen
Dus minder meten en meer samen leren en verbeteren op basis van gedeelde waarden. Gelukkig zijn daar de laatste jaren mooie voorbeelden van ontstaan. Kijk naar de beweging die ziekenhuizen zoals Bernhoven en Rivas maken. Zij zetten samen met verzekeraars prachtige stappen op weg naar waardevolle zorg. Daarbij geholpen, maar niet gestuurd door uitkomsten.
Jan Kremer is gynaecoloog en hoogleraar patiëntgerichte innovatie bij Radboudumc. Hij is daarnaast als adviseur verbonden aan Strategy&.
