Door Veerle van Engen
Waardegedreven zorg vraagt deels om een nieuwe manier van omgaan met de patiënt. Dit heeft invloed op de werkbeleving en daarmee op het welbevinden van de zorgprofessional. Dat blijkt uit onze recent gepubliceerde literatuurstudie naar de werkbalans van zorgprofessionals wanneer waardegedreven zorg wordt geïmplementeerd (van Engen et al, 2022) (1).
Waarom de schijnwerper op de zorgprofessional in waardegedreven zorg?
Voor duurzame gezondheidszorg is het van belang dat zorgprofessionals zich goed voelen. Porter en Teisberg (2), de grondleggers van waardegedreven zorg, vragen aandacht voor het positief welbevinden van zorgprofessionals, naast het optimaliseren van gezondheidswaarde voor de patiënt. Zorgprofessionals spelen immers een cruciale rol in het nastreven en in de praktijk brengen van waardevolle zorg. Ook werk over de ‘Quadruple aim’ bevestigt het belang van het welbevinden van zorgprofessionals (3).
In vergelijking met de klassieke werkwijze vraagt waardegedreven zorg om aanpassingen in het werk van zorgprofessionals. Zo zal de zorgprofessional in nog sterkere mate zorg moeten afstemmen op waarden en uitkomsten die er voor de patiënt persoonlijk toe doen. Dit vereist verdergaande stappen op het gebied van onder andere samenwerking met andere zorgprofessionals, het integreren van patiëntgerapporteerde uitkomsten, samen beslissen, het werken in zorgpaden en het bijdragen aan verbeteren van zorgprocessen (4,5). Eerder onderzoek toont aan dat waardegedreven zorg samenhangt met de werkbeleving en het welbevinden van zorgprofessionals, zoals werkdruk, emotionele inspanning en autonomie (6), bevlogenheid (7) en zorgen gekoppeld aan het gebruik van uitkomsteninformatie (2).
Echter, bevindingen uit onderzoek naar de zorgprofessional in de context van waardegedreven zorg zijn versnipperd en nergens systematisch samengebracht. Het ontbreekt aan een overzicht van bestaande kennis en daarmee ook aan inzicht in kennislacunes. Onze systematische literatuurstudie biedt een overzicht van empirisch bewijs, rond de vraag ‘Wat is de impact van waardegedreven zorg op de zorgprofessional en vice versa?’. Deze bevindingen dragen bij aan het verminderen en mogelijk zelfs voorkomen van negatieve effecten van waardegedreven zorg op de werkbeleving en het welbevinden van professionals. Én aan het benutten en vergroten van positieve effecten.
De zoekstrategie
Via een systematische methode is gezocht naar empirische, peer-reviewed studies die bevindingen rapporteren over waardegedreven zorg, de zorgprofessional en een uitkomst voor de zorgprofessional in termen van gedrag, werkbeleving of welbevinden. Er is gezocht naar publicaties verschenen tussen 2006 (het jaar waarin Porter en Teisberg waardegedreven zorg introduceerden) en eind 2020. Uit een totaal van 1775 gevonden studies, voldeden 45 studies aan de inclusiecriteria met betrekking tot informatie over de zorgprofessional in relatie tot waardegedreven zorg vanuit een kwalitatieve, kwantitatieve of ‘mixed-methods’ studie-opzet.
Analyse met een uitgebreid Job Demands-Resources model
Deze 45 studies zijn geanalyseerd met behulp van het Job Demands-Resources (JD-R) model. Dit model beschrijft dat werk zowel energie geeft als energie kost: de energiebronnen (‘job resources’) en de stressoren (‘job demands’) (zie Figuur 1) (8,9). Deze energiebronnen en stressoren hebben vervolgens invloed op het welbevinden en de gezondheid van de professional, zoals het gevoel van bevlogenheid, stressreacties enzovoort.
De linkerkolom in Figuur 1 is een toevoeging op het JD-R model. Deze toevoeging toont dat energiebronnen en stressoren samenhangen met persoonskenmerken van de zorgprofessional, diens gedragingen bij het in de praktijk brengen van waardegedreven zorg en de (werk)omgeving waarin dit plaatsvindt. Een aantal studies suggereert dat het welbevinden van zorgprofessionals invloed heeft op het gedrag van zorgprofessionals in waardegedreven zorg. Geen van de gevonden studies bevat informatie over de langetermijnuitkomsten van waardegedreven zorg op de zorgprofessional, zoals burn-out.
Het gedrag van zorgprofessionals in waardegedreven zorg
Uit de analyse van de 45 studies blijkt dat professionals zich via diverse activiteiten inspannen om waardegedreven zorg in de praktijk te brengen. Gezien deze diversiteit kan ook de werkbeleving en het welbevinden van professionals anders uitpakken. Om die reden worden de ‘gedragsknoppen waaraan professionals kunnen draaien’ expliciet benoemd.
Thematische analyse van de activiteiten resulteerde in tien gedragsknoppen, voortbordurend op de basis ‘handel naar professionele normen’ (zie Figuur 2). Een aantal van deze gedragsknoppen komt overeen met het oorspronkelijke model van Porter (10). Andere gedragsknoppen leggen de focus nét anders of breiden het model uit. Zo benoemt ons model expliciet om te vertrekken vanuit de mindset waarin patiënt waarden centraal staan en samen te werken.
Andere toegevoegde gedragsknoppen zijn: leren en verbeteren, bespreken van waarden, betrekken van patiëntvertegenwoordigers, nemen van (gezamenlijke) verantwoordelijkheid, participeren in populatiemanagement & preventie en beoefenen van bottom-up betrokkenheid.
Daarmee onderschrijft deze studie de uitspraak van Van der Nat: “Het model voor waardegedreven zorg van Michael Porter is niet compleet.”
Energiebronnen en stressoren in waardegedreven zorg
Uit de analyse van de geïncludeerde studies aan de hand van het aangepaste JD-R model blijkt dat zorgprofessionals in waardegedreven zorg 16 verschillende energiebronnen en/of stressoren ervaren (Tabel 1). Hieruit blijkt dat waardegedreven zorg bij de zorgprofessional zowel voor energie kan zorgen alsook om energie kan vragen. Sommige studies benoemen energiebronnen die in andere studies juist als stressor gezien worden.
Tabel 1. Energiebronnen en stressoren die zorgprofessionals ervaren in waardegedreven zorg.
n = aantal studies met deze bevinding.
| ONDERWERP | ENERGIEBRONNEN | n | STRESSOREN | n |
| Rol | Betere match met professionele rol en interesse | 7 | Rolspanning | 12 |
| Werkmethode | Verbetering werkmethodes (o.a. effectiever, meer focus en structuur) | 5 | Tekort aan methode of uitdagingen om deze te hanteren | 3 |
| Werkdruk en tijdsinspanning | Afname werkdruk en tijdsinspanning (resultaat van adequaat vormgegeven zorgpad en team) | 3 | Meer werkdruk en tijdsinspanning | 9 |
| Implementatie van waardegedreven zorgen beschikbare tijd | – | – | Te snelle implementatie van waardegedreven zorg; te weinig tijd | 8 |
| Zinvolheid van het werk | Grotere (zichtbare) zinvolheid van het werk | 9 | Tekort aan (zichtbare) zinvolheid van het werk | 3 |
| Patiëntencontact | Beter en makkelijker patiëntencontact | 3 | Meer uitdagingen in patiëntencontact | 9 |
| Teamwork en communicatie | Meer en betere samenwerking en communicatie | 6 | Uitdagingen in samenwerking | 6 |
| Comfort en vertrouwen in handelen | Meer vertrouwen in handelen | 1 | Tekort aan comfort en vertrouwen | 7 |
| Feedback en ontwikkelingsmogelijkheden | Betere feedback en mogelijkheden voor persoonlijke ontwikkeling | 4 | Tekort aan feedback en spanning m.b.t. persoonlijke ontwikkeling | 2 |
| IT en datavoorziening | Betere IT en datavoorziening | 2 | Inadequate IT en datavoorziening | 15 |
| Organisatorische ondersteuning en legitimiteit om waardegedreven te werken | Organisatorische ondersteuning en legitimiteit om waardegedreven te werken | 6 | Tekort aan organisatorische ondersteuning | 7 |
| Ervaren competentie | Zich competent voelen in waardegedreven zorg | 3 | Tekort aan competentie | 11 |
| Taakcomplexiteit | – | – | Grotere taakcomplexiteit | 2 |
| Professionele trots | Professionele trots | 1 | – | – |
| Autonomie | Toename professionele autonomie (bewuste interventie) | 1 | Afname professionele autonomie | 3 |
| Autoriteit | – | – | Tekort aan autoriteit en zeggenschap | 5 |
Wat doet waardegedreven zorg met het welbevinden van zorgprofessionals?
Van de relatie tussen waardegedreven zorg en het welbevinden van zorgprofessionals worden vier positieve en vijf negatieve aspecten beschreven (zie Tabel 2). Noemenswaardig is dat uit drie studies bleek dat de positieve impact van waardegedreven zorg op welbevinden van zorgprofessionals wordt onderdrukt door de aanwezigheid van stressoren. Dit is beschreven voor de stressoren werkdruk, rol spanning en tekort aan zichtbare uitkomsten van waardegedreven zorg.
Tabel 2. Uitkomsten van ervaren welbevinden en stressreacties van zorgprofessionals in waardegedreven zorg (linker kolom) en de energiebronnen en stressoren die hiermee samenhangen (rechter kolom).
n = het aantal studies met deze bevinding.
| WELBEVINDEN | n | ENERGIEBRONNEN IN WAARDEGEDREVEN ZORGDIE BIJDRAGEN AAN WELBEVINDEN |
| Bevlogenheid | 5 |
|
| Zich energiek voelen | 5 | |
| Plezier in het werk | 1 | |
| Werksatisfactie | 5 | |
| STRESSREACTIE | STRESSOREN DIE BIJDRAGEN STRESSREACTIES | |
| Uitputting en verminderde energie | 3 | O.a.:
|
| Negatieve emoties (frustratie, angst of schuldgevoel) | 5 | |
| Verminderde focus of niet kunnen hooghouden van waardegedreven zorg-ambities | 2 | |
| Angsten en zorgen o.a. over continuïteit van waardegedreven zorg en aansprakelijkheid | 14 | |
| Burn-out wordt in een studie genoemd als input variabele. Zorgprofessionals die tijdens de afronding van hun opleiding al kenmerken van een burn-out vertonen nemen een lagere ‘high-value care’ cultuur waar. | 1 |
Zorgorganisaties: benut de sleutelrol in een positieve werkbalans
In de analyse viel op dat niet alle energiebronnen en stressoren het gevolg zijn van de inhoudelijke kenmerken van waardegedreven zorg. De werkbeleving van zorgprofessionals vindt ook een oorsprong in de manier waarop de zorgorganisaties waardegedreven zorg vormgeven en faciliteren.
Nu blijkt: veel van bovengenoemde stressoren zijn ingegeven door een – in de ogen van zorgprofessionals – ontoereikende aanpak en het ontbreken van faciliteiten. Zo benoemen studies dat professionals hinder ondervinden van een te snelle implementatie van waardegedreven zorg, het niet beschikken over benodigde competenties en data en suboptimaal afgestemde zorgpaden met onvoldoende (administratieve) arbeidskrachten. Door adequaat en via maatwerk in te spelen op benodigdheden om waardegedreven zorg te realiseren zijn zorgorganisaties (meer) in staat om stressoren die professionals ervaren te verminderen en zelfs te voorkomen.
Daarnaast kunnen organisaties ook actief energiebronnen versterken. Zo blijkt er o.a. ruimte om de zichtbaarheid te vergroten van waardegedreven zorg-uitkomsten die voortvloeien uit de inspanningen van zorgprofessionals. Een andere studie benoemt dat waardegedreven zorg aanleiding gaf om zorgpaden en bijbehorende administratieve ondersteuning beter op elkaar af te stemmen. Dit resulteerde in een enthousiaste reactie van een professional: “Ik kan eindelijk weer dokter zijn”.
Kortom: zorgorganisaties vervullen een sleutelrol om waardegedreven zorg en de zorgprofessional echt te laten floreren. Een top-guided bottom-up aanpak (11) kan hierbij behulpzaam zijn.
Verder onderzoek is kansrijk
Uit de analyse blijkt ook dat het psychosociale perspectief op waardegedreven zorg en de zorgprofessional onderbelicht is. Veel van de geïncludeerde studies beschikken niet over expliciete vraagstellingen waarbij de zorgprofessional in de schijnwerper staat. Er is ook (nog) geen aandacht voor mogelijke lange-termijn uitkomsten, met positieve dan wel negatieve gevolgen van het werken met waardegedreven zorg voor de zorgprofessional. Vanwege de groeiende, en ook noodzakelijke, aandacht voor het welbevinden van de zorgprofessional én de unieke gelegenheid om klassieke zorg met waardegedreven zorg te vergelijken liggen er talloze kansen voor vervolgonderzoek. Van groot belang voor een positieve werkbalans en bevlogen professionals; nu is het momentum!
Ir. Veerle van Engen voert promotieonderzoek uit aan de Erasmus School of Health Policy & Management (ESHPM). Dit artikel is gebaseerd op een door haar uitgevoerde systematische literatuurstudie, m.m.v. Prof. Kees Ahaus (promotor), dr. Martina Buljac (copromotor) en dr. Igna Bonfrer (copromotor).
Referenties
- van Engen V, Bonfrer I, Ahaus K, Buljac-Samardzic M. Value-Based Healthcare From the Perspective of the Healthcare Professional: A Systematic Literature Review. Frontiers in Public Health. 2022;9(January):1–18. https://doi.org/10.3389/fpubh.2021.800702
- Porter ME, Teisberg EO. Redefining health care : creating positive-sum competition to deliver value. 2006.
- Bodenheimer T, Sinsky C. From triple to Quadruple Aim: Care of the patient requires care of the provider. Annals of Family Medicine. 2014;12(6):573–6. doi: 10.1370/afm.1713
- Bohmer RM. The Four Habits of High-Value Health Care Organizations. New England Journal of Medicine. 2011;365(22):2045–7. doi: 10.1056/NEJMp1111087
- Steinmann G, Delnoij D, van de Bovenkamp H, Groote R, Ahaus K. Expert consensus on moving towards a value-based healthcare system in the Netherlands: A Delphi study. BMJ Open. 2021;11(4). doi: 10.1136/bmjopen-2020-043367
- Mordang SBR, Leep Hunderfund AN, Smeenk FWJM, Stassen LPS, Könings KD. High-Value, Cost-Conscious Care Attitudes in the Graduate Medical Education Learning Environment: Various Stakeholder Attitudes That Residents Misjudge. J Gen Intern Med [Internet]. 2020; doi: 10.1007/s11606-020-06261-8
- Nilsson K, Bååthe F, Andersson AE, Wikström E, Sandoff M. Experiences from implementing value-based healthcare at a Swedish University Hospital – an longitudinal interview study. BMC health services research. 2017;17(1):169. doi: 10.1186/s12913-017-2104-8
- Demerouti E, Bakker AB, Schaufeli WB. The Job Demands-Resources Model of Burnout. 2001;86(3):499–512. doi: 10.1037//0021-9010.86.3.499
- Schaufeli W, Taris T. Het job demands-resources model: Overzicht en kritische beschouwing. Gedrag en Organisatie. 2013;26(2):203–4. doi: 10.5117/2013.026.002.182
- Porter ME, Lee TH. The Strategy That Will Fix Health Care. Harv Bus Rev. 2013;91:50-+
- Bohmer R. Transformation at Scale. In: Managing Care: How Clinicians Can Lead Change and Transform Healthcare. Berrett-Koehler Publishers; 2021.
