Door Marieke Timmermann en Martijn Sobels van de Gezonde School

Voor ieder kind een optimale toekomst door een gezonde leefstijl

Ieder kind verdient het om gezond op te groeien. En zo een optimale kans te hebben op een goede toekomst. Dat vraagt om een samenleving waarin jeugd en jongeren zich in een gezonde en duurzame omgeving kunnen ontwikkelen. Het landelijke programma Gezonde School richt zich op het bevorderen van een gezonde leefstijl van jeugd. Dat doet dit programma door een collectieve preventie te stimuleren en te implementeren via het onderwijs. Het programma is gericht op alle scholen  in het primair-, voortgezet -, speciaal – en middelbaar beroepsonderwijs. Met extra aandacht voor scholen met kinderen en jongeren in kwetsbare omstandigheden. Bij deze kwetsbare groepen is de meeste gezondheidswinst te behalen en is de meeste ondersteuning nodig. Zoals bij leerlingen op reguliere scholen in achterstandswijken en scholen in het speciaal onderwijs.

Blijvend effect

Met behulp van een makkelijk, wetenschappelijk onderbouwd én in de praktijk bewezen stappenplan kunnen scholen meedoen. Een school kiest zelf aan welk gezondheidsthema ze wil werken:

• voeding,
• relaties en seksualiteit,
• welbevinden,
• milieu en natuur,
• roken, alcohol en drugs,
• bewegen en sport,
• gehoor,
• slaap,
• hygiëne
• mediawijsheid

Vanuit internationale voorbeelden over ‘School Health Promotion’ staat bij het werken aan een gezondheidsthema een integrale werkwijze centraal: de Gezonde School-aanpak. De Gezonde School-aanpak betekent dat een gezondheidsthema terug komt in vier pijlers:

• in de lesstof van de school,
• in de aanpak van het signaleren van problemen bij kinderen,
• in de sociale en fysieke omgeving van de school en
• in het beleid van de school

Door langs deze vier pijlers aan een gezondheidsthema te werken, is de kans op een blijvend effect van een gezonde leefstijl bij kinderen het grootst.

Kies voor kwaliteit

De Gezonde School-aanpak is continu in ontwikkeling. Dat gebeurt door actuele wetenschappelijke inzichten te vertalen naar de praktijk. En door het programma en haar producten nauwlettend te volgen en te evalueren. Daardoor blijft de kwaliteit van De Gezonde School-aanpak hoog en blijft de aanpak aansluiten bij de huidige praktijk van scholen.

Thema-instituten en samenwerkingspartners dragen met hun kennis bij aan Gezonde School, bijvoorbeeld door hun kennis te delen via Gezondeschool.nl, door het beoordelen van aanvragen voor een themacertificaat, het uitvoeren van audits of aan de deskundigheidsbevordering Gezonde School.

Samen met de landelijke thema-instituten zijn kwaliteitseisen opgesteld per thema. Wanneer scholen aan deze minimale kwaliteitseisen voldoen, kunnen zij een themacertificaat aanvragen, dat wordt beoordeeld door de thema-instituten. Met het behalen van het themacertificaat heeft de school het vignet Gezonde School behaald. Een school mag zich dan voor drie jaar Gezonde School noemen.

Scholen krijgen stimulans om gezonde leefstijl uit te voeren op school

Om scholen te helpen planmatig en structureel met Gezonde School te werken, kunnen ze via Gezonde School één of meerdere regelingen aanvragen. Scholen die deelnemen aan deze regelingen krijgen advies en begeleiding van een Gezonde School-adviseur van de GGD uit de eigen regio.

En/of zij krijgen geld voor de taakuren een Gezonde School-coördinator of voor de aanschaf van een Gezonde School-activiteit. Scholen kunnen het bedrag ook gebruiken voor deelname aan de nieuwe post-hbo opleiding Specialist Sportieve en Gezonde School.

Scholen kunnen de volgende stimuleringsregelingen aanvragen:

• Ondersteuningsaanbod Gezonde School 2023 helpt een schoollocatie bij het werken aan één of meerdere gezondheidsthema’s met de Gezonde School-aanpak.
• Stimuleringsregeling Gezonde Relaties & Seksualiteit geeft scholen de kans om aandacht te besteden aan relaties en seksualiteit. En bevordert zo de seksuele gezondheid van jeugd en studenten. En draagt bijvoorbeeld bij aan het voorkomen van onbedoelde (tiener)zwangerschappen.
• Stimuleringsregeling Gezond en Veilig Werken geeft een impuls aan het structureel aandacht geven aan gezond en veilig werken voor het mbo.
• Stimuleringsbijdrage Lekker naar Buiten! van Jong Leren Eten brengt kinderen en jongeren meer in aanraking met kennis en activiteiten over voedsel. Zij kunnen dan zelf gezonde en duurzame keuzes leren maken.

Recordaantal scholen nemen deel aan de Gezonde School-aanpak

In het Meerjarenplan 2021-2024 van Gezonde School staat de volgende doelstelling: Een derde van alle schoollocaties in Nederland werkt eind 2024 met de Gezonde School-aanpak. Dit doel is in 2022 verhoogd naar 40 procent, omdat de doelstelling van 30 procent al in 2021 werd behaald. In 2022 werkten 3.368 scholen met de Gezonde School-aanpak via één van de vier stimuleringsregelingen. Dat is 39 procent van alle scholen in Nederland; 35 procent van alle po scholen, 59 procent van alle vo-vso scholen en 38 procent van alle mbo locaties. Zie voor meer highlights: Gezonde School in 2022.

Scholen hebben een grote motivatie om te werken aan een gezonde leefstijl voor leerlingen en studenten. Dat zien we ook weer terug in het aantal aanvragen per regeling in 2023. Voor elke regeling zijn er méér aanvragen ingediend dan er budget voor is. Daarom zijn er per regeling toekenningscriteria om te kunnen deelnemen. Een voorbeeld van een criterium is dat scholen met kwetsbare groepen of scholen die voor het eerst een regeling aanvragen voorrang hebben. In het schooljaar 2023-2024 starten opnieuw weer veel schoollocaties met behulp van een van de  stimuleringsregelingen van Gezonde School.

Samenwerking in de preventieketen voor de zorg

Met de Gezonde School-aanpak en de regionale infrastructuur van 350 Gezonde School-adviseurs (GSA’s) is Gezonde School een belangrijke schakel in de preventieketen met een goede verbinding met de zorgstructuur binnen en buiten school. Vanuit verschillende landelijke akkoorden en initiatieven zoekt Gezonde School lokaal en regionaal samenwerking en verbinding met partijen die structureel aandacht hebben voor gezondheid en een gezonde leefstijl. Zoals met JOGG, Alles is Gezondheid en de Gezonde Generatie. En met Sport en Bewegen in de Buurt. Ook participeert Gezonde School in overleggen die gaan over mentaal welbevinden. Zoals in de Coalitie Welbevinden en met Mind US.

Aandacht voor gezond leefstijl blijft nodig

Gezonde School is hét kanaal naar scholen. Samen met de GGD’en heeft Gezonde School de infrastructuur om scholen te bereiken met een boodschap over gezondheidsbevordering. In deze samenwerking helpen zij gezondheidsbevordering op scholen een structurele plek te geven. De groei gaat gestaag. Gezonde School bereikt nog niet alle scholen. Voor de landelijke, regionale en gemeentelijke overheid blijft een structurele borging van aandacht voor gezondheid en gezonde leefstijl in het onderwijs daarom een belangrijk aandachtspunt.

Eind 2024 loopt de huidige programmaperiode van Gezonde School af. Gezonde School en het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport hebben de wens om het programma voort te zetten. Op welke manier is nog niet bekend. In het najaar van 2023 is een traject gestart om een nieuw plan voor de toekomst te realiseren. Gezonde School geeft daarin samen met haar opdrachtgevers en partners vorm aan hoe gezondheidsbevordering in het onderwijs voor alle kinderen en jongeren in Nederland het beste vorm kan krijgen.