Door Ana Karadarevic
Dit artikel maakt deel uit van de special over safety-II van KIZ. Naar de overzichtspagina
Vilans, de landelijke kennisorganisatie voor langdurende zorg, begon in 1996 met het ontwikkelen van de KICK-protocollen. Deze beschrijven hoe verpleegkundigen en verzorgenden het beste zorg kunnen leveren. De protocollen beschrijven vijfhonderd voorbehouden, risicovolle en overige zorghandelingen op basis van landelijke ervaringen en richtlijnen.
Dat Vilans de KICK-protocollen is gaan ontwikkelen en beschikbaar stelt, is te danken aan een thuiszorgorganisatie die vroeg hoe bepaalde handelingen in de zorg voor ouderen die uit het ziekenhuis waren ontslagen, het beste thuis konden worden verricht. Het ging om bijvoorbeeld om infusie van immuunglobulines.
“Bij Vilans zijn we vervolgens de bestaande wetenschappelijke kennis gaan raadplegen om de protocollen te ontwikkelen”, aldus senior adviseur Marleen Versteeg. “Dat is nog steeds het concept van de KICK-protocollen. Vilans ontwikkelt de werkinstructies hiervan op basis van wetenschappelijke inzichten. Verpleegkundigen toetsen deze in de praktijk. Zo combineren we kennis en wetenschap met praktijkervaring. De gebruikers zijn ons kwaliteitssysteem.”
Interesse uit het buitenland
Het aantal gebruikers is gestaag gegroeid in de afgelopen 24 jaar. Inmiddels passen ruim 550 organisaties in heel Nederland de Vilans KICK-protocollen toe in het dagelijks werk. Vooral in de thuiszorg is het gebruik wijdverbreid. Daarnaast sluiten steeds meer verpleeghuizen, opleidingen en uitgevers van verpleegkundeboeken een abonnement af. Organisaties die een abonnement nemen op de protocollen, krijgen automatisch toegang tot de kennisgemeenschap waarin kennis en ervaring wordt uitgewisseld.
Het aantal cure-instellingen dat de Vilans KICK-protocollen toepast, is klein maar groeiende. Veel revalidatie-instellingen hanteren de werkinstructies en achtergrondinformatie van de gestandaardiseerde protocollen. Zeven algemene ziekenhuizen hebben momenteel toegang tot het protocollenbestand. De laatste tijd hebben meer ziekenhuizen belangstelling, volgens Versteeg. Er is zelfs interesse uit het buitenland.
Integreren protocollen
ZorgSaam Zorggroep in Zeeuws-Vlaanderen is bezig met het integreren van de protocollen in de werkwijze van de hele organisatie. ZorgSaam is een ketenorganisatie die ziekenhuis-, thuis- en ouderenzorg aanbiedt. Binnen de thuis- en ouderenzorg zijn de Vilans KICK-protocollen al langer in gebruik. “We willen dat de zorg die we vanuit ZorgSaam leveren van dezelfde kwaliteit is. Dit is het prettigst voor onze patiënten”, zegt Charlotte van de Lagemaat, beleidsadviseur team Beleid & Kwaliteit bij ZorgSaam.
“In de praktijk blijkt dat het zeer tijdrovend is om alle protocollen up to date te houden”, aldus Van de Lagemaat. Door de KICK-protocollen toe te passen in de organisatie, voeren steeds meer professionals de zorghandelingen en procedures op dezelfde manier uit. “De verschillen tussen de zorg in het ziekenhuis en de thuiszorg worden dus kleiner.”
Bestaande protocollen vervangen
ZorgSaam pakt de invoering van de KICK-protocollen zorgvuldig aan. Verschillende groepen medewerkers zijn erbij betrokken; een beleidsadviseur, een arts uit de commissie kwaliteit en veiligheid en vooral de verpleegkundigen. Die gaan kijken welke bestaande protocollen te vervangen zijn door de Vilans KICK-protocollen. In principe gaat de organisatie alle KICK-protocollen voor het ziekenhuis gebruiken, maar er bestaan ook handelingen in de cure waarvoor Vilans geen protocol heeft. Ten slotte wordt de nieuwe werkwijze duidelijk gecommuniceerd naar de medewerkers, zodat iedereen weet waar de protocollen terug te vinden zijn en hoe ze toe te passen zijn.
Groot voorstander
Peter Quataert, verpleegkundig specialist bij het Wondexpertisecentrum van ZorgSaam en voorzitter van de verzorgende en verpleegkundige adviesraad, is een groot voorstander van het gebruik van de Vilans KICK-protocollen. Een belangrijk voordeel is volgens hem dat wetenschappelijke adviesgroepen die protocollen opstellen en bijhouden. Quataert wijst op het belang van uniformiteit. “Het huidige protocollensysteem in het ziekenhuis is zeer bewerkelijk en voornamelijk gebaseerd op de praktijk, minder op evidence based practice. Het gebruik van de Vilans KICK-protocollen biedt een grote meerwaarde en bespaart de organisatie veel tijd.”
Dit past bij het streven van Vilans om de zorg aan patiënten zo goed mogelijk te laten verlopen met behulp van de protocollen. Versteeg: “Als alle zorgverleners op basis van dezelfde informatie werken, weet iedereen waar ze het over hebben. Dat leidt uiteindelijk tot veiligere zorg voor de cliënt.”
Soepele overdracht
Charlotte van de Lagemaat van ZorgSaam verwacht dat toepassing van de Vilans KICK-protocollen een bijdrage zal leveren aan het verbeteren van de patiëntveiligheid. Medewerkers gaan namelijk de zorghandelingen en procedures op dezelfde manier uitvoeren. Hierdoor zal de overdracht van ziekenhuis naar thuiszorg of het verpleeghuis steeds soepeler verlopen.
Dit laatste punt is belangrijk voor Inge Coone. Zij is verpleegkundige met specifieke deskundigheid bij ZorgSaam en als zodanig betrokken bij de invoering van de Vilans KICK-protocollen. “Wij lopen er nogal eens tegenaan dat patiënten die van het ziekenhuis naar huis gaan, zien dat de thuiszorg bepaalde handelingen anders verricht. Patiënten begrijpen dat niet en stellen daar vragen over. Voor de patiënt is het prettiger en veiliger als alles op dezelfde manier gebeurt, zo mogelijk gebaseerd op evidence based onderzoek.”
Voordelen voor medewerkers
Coone verwacht dat de organisatiebrede toepassing van de Vilans KICK-protocollen ook voor medewerkers voordelen gaat opleveren. “Het is prettig dat de handelingen binnen de gehele organisatie op dezelfde manier uitgevoerd worden. Dat geeft voor verzorgenden, verpleegkundigen en patiënten minder verwarring.”
“Het handige aan de KICK-protocollen is dat dingen gewoon altijd op dezelfde manier gebeuren. Het is voor verpleegkundigen en verzorgenden prettig dat ze daarover niet hoeven na te denken en geen vragen van patiënten hoeven te beantwoorden over de verschillen in handeling.”
Als een patiënt vraagt waarom de katheter thuis anders wordt geplaatst dan in het ziekenhuis, antwoordt Coone dat het gewoon anders gebeurt, maar dat dit niet fout hoeft te zijn. “Maar ik weet dat de manier waarop we het in de thuis- en ouderenzorg doen, gebaseerd is op de meest recente wetenschappelijke inzichten.”
Nieuwe manier van werken
Binnen de thuis- en ouderenzorg worden de protocollen en achtergrondinformatie gebruikt bij de verplichte scholingen voor het medisch technisch handelen. Daardoor is het gebruik van de protocollen volgens Coone een vanzelfsprekendheid geworden.
Ze pleit ervoor om voldoende tijd te nemen voor een goede invoering in het ziekenhuis. Verpleegkundigen moeten volgens haar de kans krijgen om zich goed te verdiepen in het nut van de protocollen, ook omdat mensen vaak overtuigd zijn van de juistheid van de huidige manier van werken. In het ziekenhuis van ZorgSaam is nu nog een eigen protocollenbestand in gebruik, soms ook gedeeltelijk gebaseerd op praktijkervaring. De kunst wordt volgens Coone om mensen ervan te overtuigen dat door het gebruik van de gestandaardiseerde protocollen van Vilans de kwaliteit van zorg beter geborgd is.
Maat der dingen
Ziekenhuizen gaan ervan uit dat hun manier van werken de maat der dingen is. Maar, zegt Versteeg: “Ze realiseren zich niet altijd dat er bijvoorbeeld geen steriele doeken aanwezig zijn thuis bij de cliënt, of dat je moet werken met het materiaal dat de zorgverzekeraar van de cliënt vergoedt.” Bovendien is het volgens haar niet werkbaar als elk ziekenhuis eigen protocollen meegeeft aan thuiszorgmedewerkers, om bijvoorbeeld toe te passen in de zorg aan oudere patiënten na ontslag uit het ziekenhuis.
Versteeg: “Voor de wijkverpleegkundige betekent dit dat ze bij het uitvoeren van een handeling moet nagaan uit welk ziekenhuis de cliënt ontslagen is, zodat ze vervolgens kan beslissen welk protocol ze moet gebruiken. En sommige ziekenhuizen hebben bovendien wel drie verschillende protocollen voor het inbrengen van een infuus.”
Dit sluit aan bij de motivatie van de voorstanders van de Vilans KICK-protocollen bij ZorgSaam. Zo zegt kinderverpleegkundige Laura Filius het belangrijk te vinden dat niet elke afdeling een eigen protocol heeft over eenzelfde onderwerp. “Als kinderverpleegkundigen hebben we met bijna alle specialisten te maken en is éénduidigheid belangrijk zodat basiszaken hetzelfde zijn. Daarnaast werken we als kinderverpleegkundigen ook in de thuiszorg en werken we met reguliere teams en dan is het ook belangrijk dat je dezelfde werkinstructies hanteert.”
Juiste zorg op de juiste plek
Er is nog een reden waarom het steeds belangrijker wordt dat in de zorgsector overal dezelfde taal wordt gesproken: de vanuit de overheid gestimuleerde beweging naar de juiste zorg op de juiste plek (JZOJP). Het is de bedoeling dat in de toekomst zorg steeds meer plaatsvindt bij mensen thuis of in de buurt en dus steeds minder in het ziekenhuis. Een voorwaarde voor JZOJP is meer samenwerking tussen zorgaanbieders en meer uitwisseling van gezondheidsinformatie, wat mooi aansluit bij de Vilans KICK-protocollen.
Meer informatie over de Vilans KICK-protocollen: senior adviseur Marleen Versteeg
