De gezondheidszorg in Nederland staat, net als in veel andere landen, de komende jaren voor grote vraagstukken. Er komen meer ouderen en minder jongeren en een krappe arbeidsmarkt met lage werkloosheidscijfers. Een steeds groter deel van het bruto nationaal inkomen besteden we aan zorg. Door andere wensen met betrekking tot gezondheidszorg zullen er fundamenteel andere oplossingen nodig zijn om de zorg de komende decennia op een aanvaardbaar peil te houden. Uiteraard zijn er verschillende visies op welke oplossingen en veranderingen noodzakelijk zijn. Veel mensen verwachten dat technologie een steeds grotere rol gaat spelen en een oplossing biedt voor het personeelsvraagstuk. Anderen vinden dat het collectief gefinancierde deel beperkt moet worden en mensen meer zelf moeten oplossen. Persoonlijk denk ik dat een wezenlijke verschuiving van cure (behandeling, specialistische zorg) naar preventie nodig is. Daarnaast kan veel onnodige zorg voorkomen worden als we ‘de zorg’ anders organiseren en bureaucratie tot een minimum beperken. Tenslotte verwacht ik dat een integratie van activiteiten in de zorg leidt tot het beter benutten van de beschikbare capaciteit van zorgverleners en het werk aantrekkelijker kan maken.
35 procent lager
Buurtzorg heeft vanaf de start in 2006 met de slogan ‘betere zorg tegen lagere kosten’ laten zien dat het stimuleren van de zelfredzaamheid van mensen resultaat oplevert. Het aantal uren dat mensen zorg nodig hebben wordt steeds minder zonder dat dit ten koste gaat van de kwaliteit en tevredenheid. Door het werken met kleine zelfsturende teams wilden we de overheadkosten tot een minimum beperken. We zijn in 15 jaar tijd gegroeid naar ongeveer 1500 teams en 15.000 collega’s. Er is geen managementteam en er zijn geen leidinggevenden. Ter ondersteuning van de 15.000 collega’s werken er 50 mensen op kantoor; totale overheadkosten zijn 8 procent. De werkwijze van Buurtzorg heeft grote gevolgen gehad voor de uitkomsten: de gemiddelde inzet van uren was 35 procent lager dan het gemiddelde in de sector. Dat was op dat moment 108 uur per cliënt per jaar tegenover 168 uur per cliënt per jaar. In 2021 was die gemiddelde inzet verder gedaald tot ongeveer 80 uur. Door het hanteren van één tarief is ook de administratieve last tot een minimum beperkt: slecht 5 procent van het werk bestaat uit registratie.
Preventie en zelfredzaamheid
De komende jaren zullen we nog meer de nadruk moeten leggen op het versterken van zelfredzaamheid, het ondersteunen van informele netwerken en zal preventie een steeds groter aandeel in ons dagelijks werk worden. Hoewel de eerstelijnszorg (wijkverpleging, huisartsenzorg, huishoudelijke zorg, fysio en ergo, GGZ en jeugdzorg) een beperkt aandeel heeft in de totale zorgkosten liggen de mogelijkheden vooral daar. Hoe meer we kunnen voorkomen dat mensen in het ziekenhuis terecht komen, hoe lager de kosten daar zullen zijn. Om die voordelen te kunnen realiseren zal er een duidelijke langetermijnvisie nodig zijn en dient ‘de zorg’ wezenlijk anders georganiseerd te worden.
Integratie taken en rollen
De afgelopen 40 jaar heeft er een enorme taakdifferentiatie plaatsgevonden. In alle velden van de zorg worden verschillende taken door verschillende professionals en verschillende organisaties uitgevoerd. Voor de functie wijkverpleegkundige uit de jaren ’80 bestaan nu meer dan 12 nieuwe functies. Door de bekostigingssystemen die ontwikkeld zijn is de zorg bovendien erg complex geworden en zijn zelfs eenvoudige zorgvragen niet zomaar eenvoudig op te lossen. Ik pleit voor het integreren van verschillende activiteiten in alle zorgvelden en het vereenvoudigen van het zorgproces. Terug naar een aantal brede generalistische basisfuncties. In de jeugdzorg kunnen we met enkele generalistische functies vrijwel alle vragen bedienen. Dat voorkomt dan ook dat er snel meerdere mensen in een situatie betrokken zijn. Datzelfde geldt ook voor verschillende andere functies in de wijk. De sociale wijkteams en wijkverpleging kunnen geïntegreerd worden en ook casemanagement dementie kan onderdeel worden van de wijkverpleging. In de huisartsenpraktijk kunnen wijkverpleegkundigen de rol van praktijkondersteuner invullen waardoor de relatie wijkverpleging-huisarts een stuk eenvoudiger wordt. Daarnaast kan door buurtgerichte kleinere huisartsenpraktijken het werk van de huisarts als generalist weer een stuk aantrekkelijker worden waardoor waarnemende huisartsen uitgenodigd worden een praktijk over te nemen.
Eenvoudige organisatie zorgproces
Veel organisaties zijn de afgelopen 10 jaar bezig geweest met min of meer zelfsturende teams. Vaak is dat bij grotere organisaties niet gelukt. De komende 10 jaar kan er door een wezenlijke vereenvoudiging van het zorgproces opnieuw een stap worden gezet. Daardoor komen er veel mensen beschikbaar die nu in indirecte functies in zorgorganisaties werken. Zelf-organiserende netwerken van professionals in de wijk met een faciliterende organisatie kan effectiviteit en flexibiliteit van de zorg enorm verbeteren. Door een ondersteunende (en eenvoudige) uitkomstgerichte bekostiging kan de bureaucratie beperkt blijven en het lerend vermogen omhoog. Wanneer we de beste uitkomsten steeds gebruiken voor het verbeteren van de interventies en deze tot landelijke standaard verheffen bouwen we aan een kennis-gedreven systeem dat gebaseerd is op de dagelijkse praktijk. Wanneer we dat ook gebruiken voor de opleidingen in de zorg dan kan de aansluiting tussen de opleiding en de praktijk ook sterk verbeteren.
Aantrekkelijkheid werken in de zorg
Veel professionals in de zorg kiezen bewust voor een baan in de zorg. Het is belangrijk en betekenisvol. Met eigenaarschap, autonomie, variatie en ruimte voor ontwikkeling zal de aantrekkingskracht groter worden. Momenteel ontstaat er met name een probleem omdat veel mensen de zorg verlaten. Ik denk dat wanneer we bovenstaande ideeën zouden realiseren de zorgverleners behouden blijven en er geen extra mensen nodig zijn.
Jos de Blok
Directeur Buurtzorg
Terugkomen op het exploderen van specialisaties die vasthangen aan orgaansystemen of zelfs aan slechts ziektebeelden zal de moeilijkste stap zijn binnen het huidige totaal versnipperde zorgsysteem. Ik zie in een omgeving met zorgbehoevende ouderen, hoe sterk Buurtzorg is geworden en met hoeveel plezier hun teams werken. Ze stimuleren waar het kan , om de zelfredzaamheid weer wat te vergroten. Maar juist het inzetbaar houden van het zorgpersoneel zal een veel grotere uitdaging blijken. Dit hangt niet zozeer aan “geld”of “waardering”, maar eerder aan de teruggelopen individuele lichamelijke en mentale weerbaarheid, welke je in de groeifase had moeten “meekrijgen” of ontwikkelen. Preventie in de thuiszorg aanbieden of de mensen weer stimuleren (en aanleren) hun preventief onderhoud aan eigen lichaam weer op te pakken is een goede zaak. We weten, dat spieren tot op hoge leeftijd weer getraind kunnen raken, maar je moet er natuurlijk zelf veel aan doen met bewegen, maar vooral eenvoudige lichaamsoefeningen om stijfheid en krijgen van pijn of snel gebroken botten te krijgen voor te zijn.
Maar het grote mantra, dat de vergrijzing en het minder jonge mensen hebben om die vergrijsde massa te verzorgen, de toekomst van onze maatschappij gaat bepalen, laat de veel diepere kern van het probleem onbesproken: het zijn juist de jonge generaties die door al lang oplopend gebrek aan kennis bij ouders en onderwijs om het kinderlichaam sterk, soepel, goedgebouwd naar een duurzame gezondheid te brengen, die steeds vaker en vroeger uitvallen, afhaken of het anderszins “niet meer trekken” opleveren. De zittende leefstijl , die nu al op babyleeftijd inzet en zich door alle digitalisatie en beeldschermen stevig is gaan intensiveren, laat zich ernstig manifesteren in steeds vroeger uitvallen. Kijk naar het leger: van de 100 gemotiveerde en zich sterk genoeg voelende jongelui die voor een keuring komen, blijven er minder dan 10 over om na opleiding inzetbaar te worden. Om daarna nog eens tegen steeds vroegere rugproblemen en andere gevolgen van verminderde lichamelijke en mentale weerbaarheid op te te lopen. Het speelt ook in de Zorg, bij de politie, maar wordt ook steeds zichtbaarder in de (top-)sport; De jeugd is niet voorbereid op duurzame inzetbaarheid. Goede lichamelijke opvoeding als overheidstaak in het hele onderwijs is vanaf de jaren zestig gemarginaliseerd. Pennywise in het Onderwijs blijkt poundfoolish in de Zorg uit te pakken. Help eerst je personeel om hierin een inhaalslag te maken. En leg een aparte rekening hiervoor bij ZV en Overheid neer.
Jos heeft op veel punten gelijk, maar preventie ? Welke preventie ? En bij wie? De meeste zorg gaat (straks) naar ouderen. Daar kun je meestal nog uitsluitend ‘tertiaire preventie’ toepassen. Dat is voorkomen dat de klachten erger worden.
Belangrijker is dat ik ook in het verhaal van Jos de rol van ons huidige zorgverzekeringsstelsel wat betreft de huidige en straks problemen mis. En dito zorgkosten. Ik heb van dichtbij mogen meemaken wat het echte belang was en is wat betreft ons huidige zorgverzekeringsstelsel. En waarom het daardoor onnodig duur is. En waarom het samenwerking in de zorg, en zeker in de eerste lijn steeds meer verhindert of blokkeert. Hiervoor verwijs ik naar: https://beroepseer.nl/blogs/waarom-ons-zorgverzekeringsstelsel-onnodig-duur-is-ruil-het-in-voor-de-slimheidsolidaire-zorgverzekeraar-3-0/ Kortom, het verhaal van Jos is het halve verhaal.