Observatiemethode geeft inzicht in eigen handelen medewerkers ouderenzorg

In de huiskamer van het verpleeghuis is een bewoner constant met een glas aan het schuiven. De eerste reactie van de zorgmedewerker is om dat glas weg te halen. Het geeft een onrustig gevoel. Maar het kan ook betekenen dat de cliënt dorst heeft. Het glas weghalen is dan precies wat de medewerker niet moet doen.

Een speciaal opgeleide zorgverlener van Pieter van Foreest, een mapper, kijkt gestructureerd hoe cliënten zich gedragen en hoe interactie tussen medewerkers en cliënten op dat moment is, zoals de situatie met het glas. Deze observatiemethode heet Dementia Care Mapping en wordt bij Pieter van Foreest toegepast op plekken waar mensen met elkaar zijn, bijvoorbeeld in een huiskamer van het verpleeghuis. Na afloop van de observatie worden de bevindingen tijdens een speciaal overleg besproken met de medewerkers die verantwoordelijk zijn voor de afdeling en wordt gekeken wat een volgende keer anders of beter kan.

Persoonsgerichte aanpak

Dementia Care Mapping gaat uit van het idee dat dementie gevolgen heeft voor cognitieve vermogens, maar niet voor emoties. Mensen met dementie blijven gevoelig voor sfeer en de manier waarop ze behandeld worden. Bij Pieter van Foreest was ‘jezelf kunnen zijn’ al langer onderdeel van de visie op zorgverlening, net als de persoonsgerichte aanpak. Directeur langdurige zorg Andrea Jaszmann hoorde over de Dementia Care Mapping en bedacht dat dit aanvullend op persoonsgericht werken een manier kon zijn om zorgverleners te trainen in het achterhalen hoe ze cliënten nog meer zichzelf kunnen laten zijn. De observatiemethode is ontwikkeld voor mensen met dementie, omdat die soms zelf niet kunnen vertellen wat ze nodig hebben om zichzelf te kunnen zijn. Jaszmann wilde weten of de methode ook gebruikt kan worden bij verpleeghuisbewoners met alleen somatische klachten juist om ze nog beter te leren kennen. Met het Trimbos-Instituut en opleidingscentrum Menske deed Pieter van Foreest onderzoek naar een persoonsgerichte methodiek voor verpleeghuisbewoners met een somatische zorgvraag.

Zorgplan

Inmiddels wordt persoonsgericht werken met behulp van Dementia Care Mapping bij alle bewoners gebruikt. Dat gebeurt bij de start in het verpleeghuis, zodat de medewerkers de cliënt goed leren kennen. Aan de hand van dat gesprek wordt een vertaling naar de behoeften gemaakt. Dat wordt vastgelegd in een zorgplan en dat kan gebruikt worden bij verschillende overleggen. Daarnaast worden bewoners minimaal een maal per jaar in de huiskamer geobserveerd, zoals bij het voorbeeld met het glas.

Bij Pieter van Foreest zijn inmiddels vijftig mappers in dienst. Ongeveer drieduizend medewerkers zijn in teams getraind op de persoonsgerichte manier van werken in combinatie met de methode. Daarnaast worden nieuwe medewerkers en vrijwilligers bekend gemaakt met persoonsgericht werken.

Programmamanager

In Nederland werken ongeveer 25 zorgaanbieders met de methode Dementia Care Mapping bij verschillende groepen mensen. Pieter van Foreest is een van de weinige zorgaanbieders die een programmamanager heeft aangesteld om het gedachtegoed te borgen en te zorgen voor doorontwikkeling. Ze gaan nu bijvoorbeeld aan het onderzoeken of dezelfde methode ook gebruikt kan worden in de thuiszorg, bijvoorbeeld bij cliënten met dementie. Een mantelzorger kan daar veel van leren.

Personeel

Persoonsgerichte zorg in combinatie met de observatiemethode heeft ook gevolgen voor de invulling van het personeelsbestand. De belangrijkste eigenschap die nodig is voor deze manier van werken, is nieuwsgierig zijn naar de ander. “Eigenlijk zouden we het team aanvullend op onze verzorgenden en verpleegkundigen willen verbreden met juist niet meer verpleegkundigen”, zegt bestuurder Petra de Jongh. “Mensen met de klassieke zorgopleiding denken ook in het verlenen van klassieke zorg. We hebben juist behoefte aan andere, frisse invalshoeken. Die verbreding maakt het personeelstekort ook beter behapbaar.”

Eigen regie

Volgens Jaszmann en De Jongh, die het nieuwe kwaliteitskompas hebben gelezen, is aansluiting zoeken bij de cliënt en de naasten een belangrijk onderdeel. “In het kompas staat dat we vooral niet alle zorg moeten overnemen als dat niet nodig is”, zegt Jaszmann. “Dat is een bruggetje naar wat wij doen. Je moet iemand kennen om aansluiting te vinden.”

De Jongh vult aan: “Soms hebben we nog de neiging om de cliënten en naasten te veel te ontzorgen en wordt alle zorg overgenomen zodra een cliënt voet zet in het verpleeghuis. Wij willen juist de eigen regie van de cliënt en de naasten versterken. Daarom moeten we de bewoner goed leren kennen, de goede vragen stellen en op basis van die bevindingen de behoeften vervullen en de noodzakelijke zorg verlenen.”

Door Suzanne Bremmers