Door Maarten van der Laan, Rob de Lind van Wijngaarden, Nanne Kort en Klaartje Spijkers
Sinds het voorjaar 2018 is de werkgroep perioperatieve zorg bezig met de revisie van de richtlijn perioperatieve zorg. De nieuwe richtlijn kent drie speerpunten. De eerste is minder vinklijstjes, maar wel de patiëntveiligheid vergroten en kwaliteit van zorg waarborgen. De tweede sis niet drie verschillende richtlijnen (pre-, per-, en postoperatieve zorg), maar één richtlijn waarin alle processen naadloos in elkaar overlopen. De derde is verbetering van de communicatie en cultuur.
Gelijkwaardige input
De richtlijn perioperatieve zorg is de een van de grootste en meest omvangrijke richtlijnen. Doel van de nieuwe richtlijn is om een leidraad te geven voor de minimale vereisten voor de zorg en organisatie rondom patiënten die een operatie ondergaan met anesthesiologische ondersteuning.
Het proces dat doorlopen is voor de totstandkoming van de nieuwe richtlijn en de betrokkenheid van verschillende stakeholders zijn uniek. Naast de richtlijn zelf zal dit proces ook een nieuwe trend zetten in hoe we met elkaar de kwaliteit en veiligheid in de gezondheidszorg moeten gaan verbeteren. Het unieke karakter bestaat met name uit een gelijkwaardige input van alle partners in het gehele perioperatieve proces met betrekking tot kwaliteit en veiligheid.
Literatuuronderzoek
Zoals bij elke nieuwe richtlijn is literatuuronderzoek verricht om de richtlijn op een wetenschappelijke grondslag te funderen. Er is een toenemende bewijslast rond communicatie en overdrachtsmomenten. Aanpassingen hierin sluiten daarnaast ook aan bij het rapport Tijd voor verbinding van VWS met alle koepelorganisaties.
Enquête
Naast een grondige en uitgebreide update van de wetenschappelijke onderbouwing, heeft er een invitational conference plaatsgevonden. Hier konden vertegenwoordigers van betrokken specialismen en patiëntvertegenwoordigers input geven.
Voorafgaand hebben die een enquête ingevuld. Daarin werd onder andere gevraagd waarop zij vonden dat de focus moest liggen in de nieuwe richtlijn. Niet alleen snijdende specialismen, maar juist ook de beschouwende specialismen die speciale of kwetsbare groepen patiënten begeleiden werden hier om input gevraagd. Zij hebben als geen ander inzicht waar de hiaten en zwakke plekken voor hun patiëntengroep zaten in de oude richtlijn.
Leidraad
Binnen een richtlijn die het gehele perioperatieve proces moet omvatten, is het lastig elke specifieke patiëntencategorie of kwetsbare groep een plek te geven. In de nieuwe richtlijn is er dan ook voor gekozen de verantwoordelijkheid voor het identificeren van een kwetsbare patiënt helder te beleggen en een leidraad te geven over de daaropvolgende afstemming.
Calamiteitenregistratie
Ook is de Inspectie voor Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) om input gevraagd. De IGJ heeft breed inzicht waar er in de gezondheidszorg nog hiaten in de veiligheid zitten rondom het perioperatieve proces.
Hiermee hebben we naast de evidence uit de literatuur gebruik kunnen maken van de data afkomstig uit de landelijke calamiteitenregistratie. Deze reflectie van onze eigen incidenten in de perioperatieve keten gaf een zeer goede mogelijkheid tot specificeren van de richtlijn. Deze unieke input geeft de mogelijk om echt te leren van incidenten. Zeker bij zich herhalende incidenten geeft het de mogelijkheid barrières in te bouwen in de gehele keten om deze repetities te voorkomen.
Patiëntenperspectief
Om het patiëntenperspectief goed te borgen, is de Patiëntenfederatie Nederland nauw betrokken geweest bij het opstellen van deze richtlijn. De input van een onder hun leden uitgezette enquête is gebruikt om focus aan te brengen. Specifiek zijn zo zaken met betrekking tot de arts-patiënte afstemming in de richtlijn te benoemen.
Bijna 1.000 patiënten die in de afgelopen twee jaar een operatie hebben ondergaan, gaven hun mening over het perioperatieve proces, complicaties, communicatie, informatievoorziening en organisatie van zorg.
Uit deze enquête kwamen als meest belangrijke punten naar voren:
- Duidelijke communicatie en informatievoorziening richting de patiënt en zijn/haar naaste over alle aspecten rondom een operatie. Ondersteun dit met schriftelijke informatievoorziening om mee te geven of een verwijzing naar meer (digitale) informatie.
- Goede communicatie zowel tussen zorgverleners. Hiermee kunnen fouten worden voorkomen.
- Een ontmoeting tussen patiënt en de arts die de operatie uitvoert.
- Een duidelijk aanspreekpunt tijdens de verschillende fases binnen het operatieve traject.
Verbeterpotentieel
Bijna één op de tien van de geënquêteerden was ontevreden over het ontslagproces en onderlinge communicatie van de zorgprofessionals. Communicatie en informatievoorziening naar de patiënt en diens naasten wordt als essentieel ervaren om goede en veilige zorg te kunnen leveren en een duidelijk aanspreekpunt binnen de verschillende fases binnen het operatieve traject.
Iets meer dan één op de tien van de geopereerde patiënten geeft aan zich onveilig gevoeld te hebben. Deze uitkomsten geven nog een aanzienlijk verbeterpotentieel weer. Er worden ook zaken aangestipt waar de richtlijn maar zeer beperkt invloed op zal hebben, maar waar we kritisch moeten zijn op onze cultuur en communicatie.
Modulaire structuur
Patiëntenzorg is geen one size fits all model. Zorg is gepersonaliseerd en contextafhankelijk. Binnen de richtlijn hebben we hieraan vorm proberen te geven door een richtlijn met keuze-opties te maken, afhankelijk van de lokale context.
Het perioperatieve traject kan er voor verschillende patiëntencategorieën heel anders uit zien. Er is gekozen voor een modulaire structuur waarbij er geëvalueerd moet worden welke module voor een bepaalde patiëntencategorie van toepassing is. Hierop is in elke fase van het traject geformuleerd wat de minimum eisen zijn om kwaliteit en veiligheid te waarborgen.
De verwachting is dat de nieuwe richtlijn perioperatieve zorg nog deze zomer zal verschijnen voor goedkeuring. Het eindresultaat zal een raamwerk worden van hoekstenen met voldoende ruimte voor invulling naar lokale mogelijkheden en wensen in een modulaire structuur. Vinklijstjes zijn zoveel mogelijk voorkomen of gereduceerd.
Communicatie
De werkgroep heeft als één van de hoofddoelen geformuleerd dat de richtlijn de afstemming en communicatie tussen verschillende partijen, inclusief patiënten, in het perioperatieve proces optimaliseert. Hierbij is er nadruk gelegd op het grote belang van onderlinge communicatie en teamwork om zorgkwaliteit en patiëntveiligheid te verbeteren.
